ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 4، تیر 1404 ، شماره پی در پی 110

ویژگیهای سبک هندی، مکتب وقوع و واسوخت در دیوان شانی تکلو

صفحه (283 - 306)
محمد رحیمی ، محمدامیر عبیدی‌نیا (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1404

چکیده

زمینه و هدف: یکی از شاعران سبک هندی در دوره وجیه الدین نسفی، آقا ملقب به شانی‌تکلو در اواسط قرن دهم و معاصر شاه عباس صفوی است. هرچند بیشتر اشعار شانی ساده است و از این لحاظ باید وی را پیرو مکتب وقوع شمرد، منتها بسیاری از خصایص سبک هندی از قبیل تصویرهای پارادوکسی، حس‌آمیزی، وابسته های خاص عددی، تشخیص، ترکیبات خاص، تجرید، اسلوب معادله و... در اشعار او دیده میشود که شعر او را حدفاصل مکتب وقوع و سبک هندی قرار میدهد.

پرسش تحقیق: این تحقیق به دنبال پاسخ به این پرسش است: ویژگیهای سبک هندی، مکتب وقوع و واسوخت در دیوان شانی‌تکلو چیست؟

روش مطالعه: این مقاله به روش تحلیلی-توصیفی نوشته شده است و پس از آوردن مقدمه ای در مورد شانی‌تکلو و سبک‌شناسی، بارزترین ویژگیهای سبک هندی، مکتب وقوع و واسوخت در دیوان شعر شانی بررسی و تحلیل شده است.

یافته ها: در قرن دهم و یازدهم و قبل از سبک هندی، مکتب وقوع و واسوخت به عنوان سبک بینابین بوجود آمد و غزل را از خشکی و یکنواختی سده نهم آزاد کرد و آن را با سادگی گفتار و اندیشه آراست. احساس واقعی بین عاشق و معشوق را بیان کرد.

نتیجه گیری: شانی را باید پیرو مکتب وقوع دانست. اما در کنار ویژگیهای مکتب وقوع و واسوخت که به وفور در دیوان و غزلیات او یافت میشود، میتوان از خصایص سبک هندی نیز در دیوان او نشانی یافت که هرچند در مقایسه با بسامد ویژگیهای مکتب وقوع و واسوخت، تعداد کمی دارند، لکن حضور آنها باعث میشود که از دید سبک هندی نیز دیوان او مورد توجه قرار گیرد. از جمله این ویژگیها میتوان به تصویرهای پارادوکسی، حس‌آمیزی، وابسته های خاص عددی، تشخیص، ترکیبات خاص، تجرید، اسلوب معادله و... اشاره نمود و همین امر باعث میشود که او را جزو شاعران حدفاصل بین مکتب وقوع و سبک هندی به شمار آورد.

کلمات کلیدی
شعر قرن دهم , سبک هندی , مکتب وقوع , واسوخت , شانی‌تکلو.

• بهار، محمد تقی، (ملک الشعرا)، سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، جلد اول و دوم و سوم، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1385.
• پور پریسا، م (۱۳۹۲) مکتب وقوع و واسوخت، سبک رایج در اشعار قرن دهم هجری. مجله پژوهشهای ادبی، 25(1)، 45-67.
• تقی‌الدّین محمد اوحدی حسینی دقّاقـی بلیانی اصفهانی (1395)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، 7 جلدی، انتشارات مرکز نشر میراث مکتوب، تهران
• رزمجو، ت . (1390) نگاهی به مکتب واسوخت در تاریخ ادبیات ایران. مجله پژوهشهای ادبی فارسی، 5(2)، 77-92.
• زرین‌کوب، عبدالحسین، سیری در شعر فارسی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سخن، 1393.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، شاعر آینه ها، تهران: انتشارات آگاه،1366.
• شمیسا، سیروس، سبک‌شناسی شعر، چاپ ششم، تهران، نشر میترا، 1393.
• صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات ایران، جلد پنجم، چاپ دهم، تهران: انتشارات فردوسی،1369.
• علی آسمند جونقانی (نویسنده مسئول)، فاطمه زهرا اسحاقی ، محمدرضا معصومی (1402)، گریزانی از ادبیات اعتراضی - انتقادی و سیاست‌ورزی در سبک هندی، ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 16 (7)، 19-35
• فتوحی رود معجنی، م. (1399) سبک واسوخت در شعر (پیشرو و سرآمد واسوخت محتشم است نه وحشی). مجله نقد ادبی فارسی، 12(4)، 45-67.
• گلچین معانی، احمد، مکتب وقوع در شعر فارسی، چاپ اول، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد،1374.
• لنگرودی، شمس، سبک هندی و کلیم کاشانی (گردباد شور جنون)، تهران: نشر مرکز،1372.
• معین، محمد، فرهنگ لغت، چاپ ششم، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1363.
• موذنی، ع. م.، ضیغمی، ا. (1390). تأثیر بابا فغانی بر جریانهای شعری عصر صفوی. مجله پژوهشهای ادب عرفانی ، 11 (3)، 23-42
• نسف‌آقا، وجیه الدین، دیوان شانی تکلو، تصحیح دکتر امیر بانو کریمی( امیری فیروزکوهی)، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،1390.
• Elwell-Sutton، L. P. (1976). The Persian Metres. Cambridge University Press.
• Losensky، P. (1998). Welcoming Fighani: Imitation and Poetic Individuality in the Safavid-Mughal Ghazal. Mazda Publishers.
• Schimmel، A. (1975). Mystical Dimensions of Islam. University of North Carolina Press.
• Shafiei Kadkani، M. R. (2001). The influence of Indian poetics on Persian poetry: A comparative study. Journal of Persian Literature، 8(2)، 115-130.
• Taylor، J. H. P. (1989). The Persian Poets: A Literary History. Cambridge University Press.
• Thackston، W. M. (1987). The Indian influence on Persian classical poetic forms. Journal of Indo-Persian Studies، 4 (1)، 56-72.
• Yarshater، E. (1988). Persian Poetry in the Safavid Period. In Cambridge History of Iran، Volume 6: The Timurid and Safavid Periods (pp. 973–1004). Cambridge University Press.
• Yarshater، E. (1994). Persian literary criticism: From the classical to the modern era. Persian Studies Journal، 32 (3)، 77-92.